BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÒA TẠO   QUỸ LAWRENCE S. TING

Cuộc thi thiết kế bài giảng điện tử E-learning năm học 2016-2017

                           Bài giảng

           HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT

                      Môn : Ngữ văn - Lớp 12

               Giáo viên: Bùi Thị Ngọc Huyền

          Email: buithingochuyen. Gvnguyenduythi@vinhphuc. Edu. Vn

  Trường THPT Nguyễn Duy Thì, Bình Xuyên - Vĩnh Phúc

Tháng 10/2016

          Tiết 85 - 86: Đọc văn

HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT

                   Lưu Quang Vũ

I. Tìm hiểu chung

    1. Tác giả

    2. Vở kịch "Hồn Trương Ba, da hàng thịt"

       a. Đánh giá chung

       b. Thể loại

       c. Mục đích

       d. Tóm tắt

    3. Đoạn trích

II. Đọc hiểu văn bản

    1. Màn đối thoại giữa hồn và xác

    2. Màn đối thoại với người thân

    3. Màn đối thoại với Đế Thích

III. Tổng kết

- 1970 – 1978 :ông xuất ngũ,làm nhiều nghề để mưu sinh.

- 1978-1988:làm biên tập viên Tạp chí Sân Khấu và bắt đầu sáng tác kịch nói với vở kịch đầu tay Sống mãi tuổi 17viết lại theo kịch bản của Vũ Duy Kỳ.

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

a. Cuộc đời

- Lưu Quang Vũ (1948- 1988), sinh tại Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng. Sinh ra trong gia đình trí thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận và bà Vũ Thị Khánh.

- Thiên hướng và năng khiếu nghệ thuật của ông đã sớm bộc lộ từ nhỏ và vùng quê trung du Bắc Bộ đó đã in dấu trong các sáng tác của ông sau này.

- Tuổi thơ Lưu Quang Vũ gắn liền với vùng Phú Thọ, đến năm 1954,ông về sống và học ở Hà Nội.

- Từ 1965 đến 1970: Lưu Quang Vũ vào bộ đội, phục vụ trong quân chủng Phòng không - Không quân.

- Giữa lúc tài năng đang vào độ chín, 29/8/1988  Lưu Quang Vũ qua đời trong một tai nạn ô tô trên quốc lộ số 5 tại Hải Dương, cùng với người bạn đời là nhà thơ Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ.

MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ NHÀ THƠ LƯU QUANG VŨ

Thơ Lưu Quang Vũ không chỉ bay bổng, tài hoa mà còn giàu cảm xúc, trăn trở, khát khao. Rất nhiều bài thơ của ông được bạn đọc yêu thích như: Và anh tồn tại, Tiếng Việt, Vườn trong phố, Bầy ong trong đêm sâu.... Ông còn là tác giả của nhiều truyện ngắn mang đậm phong cách riêng.

b. Sự nghiệp

- Bắt đầu sáng tác vào khoảng giữa những năm 60 TK XX ở thể loại thơ :

- Lưu Quang Vũ chỉ thực sự được biết đến từ những năm 80 – khi ông chuyển hẳn sang lĩnh vực sân khấu với nhiều vở kịch nổi tiếng và gây được những tiếng vang lớn trong dư luận :

+ Sống mãi tuổi 17

+ Nàng Xi-ta

+ Lời thề thứ 9

+ Tôi và chúng ta…

+ Hồn Trương Ba, da hàng thịt,…

Sống mãi tuổi 17-vở kịch đầu tiên của Lưu Quang Vũ được dàn dựng tại Nhà hát Tuổi trẻ.

Hoa Phượng trong vai nàng Xi-ta phần cuối

Hoàng Nhất và Trúc Ly vai vua Ra-ma và Xi-ta

ảnh trong đoạn vua Ra-ma thuyết phục Xi-ta về kinh thành để nối lại tình xưa

Cái chết oan nghiệt của nàng Xi-ta

Tờ gấp vở kịch "Tôi và chúng ta" tham gia hội diễn nghệ thuật sân khấu toàn quốc năm 1985

Trương Ba - Minh Trí và tiên cờ Đế Thích - Thành Lộc 

- Lưu Quang Vũ không chỉ trở thành hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch những năm 80 của thế kỉ XX mà còn được coi là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.

- Ông đã được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học và nghệ thuật năm 2000 .

- Là vở kịch nói đầu tiên mang ra nước ngoài công diễn ở nhiều nước: Anh,Mĩ,Nga,Ca Na Đa…và đã được dựng thành phim.

2. Tác phẩm "Hồn Trương Ba, da hàng thịt"

a. Đánh giá chung

- Là một trong những vở kịch gây được nhiều tiếng vang nhất của Lưu Quang Vũ.

- Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ,có ý nghĩa triết lí và nhân văn sâu sắc.

- Tác phẩm có sức hấp dẫn, thu hút mạnh mẽ đối với khán giả và được công diễn nhiều lần trên các sân khấu trong và ngoài nước

- Vở kịch đã đạt huy chương vàng tại Hội diễn sân khấu toàn quốc năm 1990

b. Thể loại: kịch

- Nội dung : Phản ánh cuộc sống bằng việc khám phá, phát hiện những mâu thuẫn, xung đột trong đời sống, rồi biểu hiện qua hành động, ngôn ngữ của các vai diễn, trong các cảnh, các lớp tiêu biểu...

- Ngôn ngữ : chủ yếu là những lời thoại, thể hiện tính cách và hành động của nhân vật, gián tiếp bộc lộ quan điểm của nhà văn.

- Không gian, thời gian : bị hạn chế nên kịch phải chia hồi,cảnh,lớp

- Quá trình vận động : gồm 4 giai đoạn

Thắt nút =>Phát triển => Cao trào => Mở nút

c. Hoàn cảnh sáng tác

- Sáng tác năm 1981, đến năm 1984 mới ra mắt công chúng.

- Công cuộc đổi mới của Đảng phát động nhằm giải phóng sức sản xuất , phát huy mọi tiềm năng sáng tạo của nhân dân trong đó có người cầm bút.Số phận cá nhân, con người cá nhân, vấn đề tiêu cực cần được khám phá.

-> Cái mới bắt đầu manh nha, cái cũ vẫn còn tồn tại trong mọi lĩnh vực kể cả văn học nghệ thuật

- Trương Ba giỏi đánh cờ bị Nam Tào bắt chết nhầm. Vì muốn sửa sai, nên Nam Tào và Đế Thích cho hồn Trương Ba sống lại, nhập vào xác hàng thịt vừa mới chết. Trú nhờ linh hồn trong thể xác hàng thịt, Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái: lí trưởng sách nhiễu, chị hàng thịt đòi chồng, gia đình Trương Ba cũng cảm thấy xa lạ. . . Mà bản thân Trương Ba thì đau khổ vì phải sống trái tự nhiên, giả tạo. Đặc biệt thân xác hàng thịt làm Trương Ba nhiễm một số thói xấu và những nhu cầu không phải của chính bản thân ông. Trước nguy cơ tha hóa về nhân cách và sự phiền toái do mượn thân xác của kẻ khác, Trương Ba quyết định trả lại thân xác cho hàng thịt và chấp nhân cái chết.

d. Tóm tắt nội dung vở kịch

- Tác phẩm Hồn Trương Ba, da hàng thịt được hư cấu từ một cối truyện dân gian, gồm 7 cảnh

b. Xung đột kịch:

      Trương Ba vốn là một người nhân hậu trong sạch, ngay thẳng, có thú vui tao nhã, chơi cờ với nước đi khoáng đạt. Từ khi phải trú nhờ linh hồn trong thể xác dung tục của hàng thịt, Trương Ba bắt đầu thay đổi tâm tính, trở nên thô lỗ, phũ phàng, uống rượu nhiều, ham bán thịt, nước cờ không còn khoáng đạt như trước. . . Thấu hiểu được sự thay đổi đó, Trương Ba vô cùng đau đớn, bế tắc.

      => Trong đoạn trích, xung đột được phát triển lên đỉnh điểm và được giải quyết.

3. Đoạn trích

a. Vị trí: Đoạn trích được trích từ cảnh VII và màn kết của vở kịch.

Màn đối thoại giữa

hồn Trương Ba và người thân

Màn đối thoại giữa

hồn Trương Ba và Đế Thích

Màn kết

C.Bố cục

Màn đối thoại giữa

hồn Trương

Ba và

xác hàng thịt

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba Và xác hàng thịt

- Trong khi rất muốn tách ra khỏi thân xác kềnh càng, thô lỗ của anh hàng thịt thì xác lại cứ muốn tồn tại mãi tình trạng này .

Nhận xét

- Hồn cao khiết nhưng vô dụng, xác đui mù nhưng có sức mạnh ghê gớm + lí lẽ ti tiện nhưng hết sức thực tế khiến hồn không có cơ sở bác bỏ. Sự chống đối ngày càng yếu dần và phải đầu hàng trong tuyệt vọng.

-> Với sự giễu cợt của xác, hồn càng đau khổ và bế tắc.

=> Hồi chuông cảnh báo : khi con người sống chung với dung tục, sẽ bị dung tục lấn át, thắng thế, ngự trị, tàn phá những gì tốt đẹp, cao quý trong con người.

Ý nghĩa

- Cuộc đối thoại giữa Hồn Trương Ba và xác hàng thịt là một ẩn dụ về cuộc đấu tranh giữa tâm hồn và thể xác trong một con người.Thể xác của con người có tiếng nói riêng của nó, đó là tiếng nói của bản năng và có tác dụng mạnh vào tâm hồn.

Linh hồn phải luôn luôn đấu tranh để vượt lên những đòi hỏi không chính đáng của thể xác.

2. Màn đối thoại giữa Trương Ba và người thân

b. Tâm trạng của Trương Ba

a. Phản ứng của người thân

-Cuộc đối thoại với 3 người thân yêu của mình làm cho hồn Trương Ba càng thêm đau khổ, tuyệt vọng vì hoàn cảnh trớ trêu mà mình đã dấn thân vào

Nhận xét

Tất cả mọi người trong gia đình, dù đã cố chịu đựng và thích nghi với hoàn cảnh mới nhưng càng không thể chấp nhận sự thật quái gở trong nhà mình.

- Quyết định

+Yêu cầu Đế Thích dùng phép làm cho cu Tị sống lại.

+ Sẵn sàng chết vĩnh viễn, không muốn và không thể nhập vào thân xác của bất kì ai nữa.

3. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích :

- Hồn Trương Ba không chấp nhận cảnh sống bên ngoài một đàng, bên trong một nẻo. Ông muốn được sống theo đúng bản chất của mình: “Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”.

=> Đây là kết quả của một quá trình diễn biến hợp lí, cho thấy Trương Ba là người nhân hậu, sáng suốt, giàu lòng tự trọng. Đặc biệt, đó là người ý thức được ý nghĩa của cuộc sống.

- Lời thoại mang triết lí sâu sắc : Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hoà.

- Đế Thích ngạc nhiên , khuyên hồn Trương Ba chấp nhận

Trương Ba

Đế Thích

Không chấp nhận cảnh sống “bên trong một đàng, bên ngoài một nẻo”, muốn được là mình “toàn vẹn”.

=> Trương Ba có cái nhìn sâu sắc, toàn diện về ý nghĩa sự sống

Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn, “ dưới đất, trên trời đều thế cả”.

=> Cái nhìn quan liêu, hời hợt về cuộc sống

=> Hồn Trương Ba quyết định ngay và dứt khoát việc chết đi để cu Tị được sống lại vì cu Tị vừa mới qua đời, xác chưa bị phân hủy, dẫn đến tính hợp lí của câu chuyện.

+ Sống thực là mình, trung thực thật khó khăn. Sống nhờ, sống gửi, giả dối, sống vay mượn…thì dù có sung sướng về vất chất đến đâu, cuộc sống ấy vẫn đầy day dứt, đau khổ và vô nghĩa.

Ý nghĩa sâu sắc về lẽ sống :

+ Con người là một thể thống nhất giữa hồn và xác . Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thể xác phàm tục, tội lỗi.

3. Màn kết

- Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt,

Chấp nhận cái chết để linh hồn được trong sạch và hóa thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình.

=> Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật muôn đời. Cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực đã chiến thắng.

- Cái Gái lấy những hạt na vùi xuống đất cho nó mọc thành cây mới…Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi… ”.

=> Niềm tin vào tương lai, niềm tin vào sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.

Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực

III. Tổng kết

1. Nội dung:

- Đoạn trích phản ánh bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh: phải sống nhờ, sống vay mượn, sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và tha hóa bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục.

- Qua đó thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách.

2. Nghệ thuật : đặc sắc trên nhiều phương diện

- Sự sáng tạo từ cốt truyện dân gian; việc sử dụng ngôn ngữ. . .

- Sự kết hợp giữa tính hiện đại và các giá trị truyền thống.

- Sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình, đằm thắm, bay bổng.

Trong đoạn trích "Hồn Trương Ba, da hàng thịt", câu nói nào của nhân vật Trương Ba thể hiện rõ nhất chủ đề, tư tưởng của tác phẩm?

Tác phẩm nào sau đây không phải là của Lưu Quang Vũ?

Tâm trạng của Trương Ba trong màn đối thoại với xác hàng thịt là:

Quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?

Con người là một thể __(1)__, hồn và xác phải hài hòa. Không thể có một __(2)__thanh cao trong một thể xác phàm tục, thô lỗ.

                          TƯ LIỆU THAM KHẢO

 1. Một số hình ảnh về nhà thơ Lưu Quang Vũ - Nguồn sưu tầm internet.

 2. Hình ảnh một số vở kịch của tác giả Lưu Quang Vũ - Nguồn sưu tầm internet.

 3. Video đoạn trích kịch "Hồn Trương Ba, da hàng thịt" - Nguồn sưu tầm Youtobe