BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO QUỸ LAWRENCE S. TING

Cuộc thi Quốc gia thiết kế bài giảng E- Learning lần thứ 4

Bài giảng: CHẠM KHẮC GỖ ĐÌNH LÀNG VIỆT NAM.

(Tiết 7: Thường thức mĩ thuật. )

MÔN MĨ THUẬT LỚP 9

Giáo viên : Phạm Thị Tuyết Ngần

Phamthituyetnganc2hm2ts@bacninh.edu.vn

Điện thoại di động: 0987279262

Trường THCS Hương Mạc 2

Thôn Mai Động, xã Hương Mạc, Từ Sơn, Bắc Ninh

CC- BY- SA

Tháng 11/2016

Tiết 7: Thường thức mĩ thuật

CHẠM KHẮC GỖ ĐÌNH LÀNG VIỆT NAM

Mĩ thuật lớp 9

Giáo viên: Phạm Thị Tuyết Ngần

Trường THCS Hương Mạc 2

Từ Sơn, Bắc Ninh

Liên hệ: phamthituyetnganc2hm2ts@bacninh.edu.vn

I. VÀI NÉT KHÁI QUÁT.

1. Nguồn gốc, lịch sử.

2. Đặc điểm kiến trúc.

3. Vai trò.

4. Một số ngôi đình tiêu biểu.

II. NGHỆ THUẬT CHẠM KHẮC GỖ ĐÌNH LÀNG VIỆT NAM.

1. Một số tác phẩm.

2. Nội dung.

3. Nghệ thuật.

III. MỘT VÀI ĐẶC ĐIỂM CỦA CHẠM KHẮC GỖ ĐÌNH LÀNG VIỆT NAM.

Tiết 7: Thường thức mĩ thuật

CHẠM KHẮC GỖ ĐÌNH LÀNG VIỆT NAM

Mục tiêu bài học:

- Học sinh nắm được khái quát đôi nét về kiến trúc đình làng Việt Nam, kể tên được một số ngôi đình tiêu biểu ở các địa phương.

- Thông qua bài học, các em hiểu được giá trị nội dung cũng như nghệ thuật của chạm khắc gỗ đình làng.

- Nêu được một vài đặc điểm của nghệ thuật chạm khắc gỗ đình làng Việt Nam.

- Giáo dục các em biết yêu mến, trân trọng và giữ gìn, bảo tồn những giá trị nghệ thuật của dân tộc. Từ đó nuôi dưỡng các em tình yêu quê hương đất nước.

I. KHÁI QUÁT:

Nguồn gốc đình làng

  Xưa kia, đình của các làng mạc Việt Nam chỉ là quán để nghỉ. Năm 2031 , vua Trần Nhân Tông xuống chiếu cho đắp tượng phật ở đình quán. Năm 1491 Nhà vua cho xây Quảng Văn Đình, là nơi để dân chúng đánh trống kêu oan và là nơi ban bố, giảng giải các chính sách của nhà nước phong kiến tại Thăng Long.

Ngôi đình làng với chức năng thờ Thành Hoàng và là nơi hội họp của dân chúng có lẽ bắt đầu vào thời Lê Sơ, và định hình vào thời Nhà Mạc. (Lê Thanh Đức, Đình làng Miền Bắc, NXB Mĩ Thuật 2001). Nhưng hiện nay, dấu vết sớm nhất của đình làng thờ Thành Hoàng chỉ gặp từ thế kỉ XVI.

- Đình làng được xây dựng từ thời Lê (thế kỉ XVI).

- Ở Thế kỉ XVI đình làng có duy nhất tòa Đại đình, dạng mặt bằng hình chữ Nhất (hình 1- đình Thổ Hà, Bắc Giang).

-Thế kỉ XVII: đình được xây dựng thêm Hậu cung theo hình chữ Nhị (hình 2- đình Hạ Hiệp,Hà Nội ).

- Thế kỉ XVIII: đình làng được xây thêm khu Tiền tế, Tả vu, Hữu vu và Nghi môn…nên sau này đình có thêm cấu trúc hình chữ Đinh (hình 3 - đình Chu Quyến, Hà Nội ), chữ Công (hình 4 - đình Mông Phụ Hà Nội) và chữ Khẩu (hình 5 - đình Võ Liệt - Nghệ An).

1

2

3

5

4

Kiến trúc đình làng:

Đình làng được xây theo thuyết phong thủy, có sự hài hòa giữa âm dương và ngũ hành. Đình là một ngôi nhà to, rộng, thường được dựng bằng những cột gỗ lim tròn, to, thẳng tắp, đặt trên những hòn đá tảng lớn. Vì, kèo, xà ngang, xà dọc của đình cũng làm toàn bằng gỗ lim, kết cấu vững chãi. Trên nóc là hai con rồng chầu mặt nguyệt gọi là lưỡng long triều nguyệt hay lưỡng long tranh châu. Ở sân trước của đình có 2 cột trụ cao, trên đỉnh tạc hình con nghê. Trong đình có một chiếc trống cái để đánh vang theo nhịp ngũ liên thúc giục dân làng về đình tụ họp.

Hệ thống vì kèo và mặt cắt Đình Bảng, Bắc Ninh

Các mái đình với đầu đao cong vút vô cùng duyên dáng đã đi vào không biết bao câu ca, lời thơ, tiếng hát. Cây đa, giếng nước, sân đình , đó là những hình ảnh tuyệt đẹp và gần gũi với mỗi người dân ở làng quê Việt Nam.

Đầu hồi đình Bảng (Bắc Ninh).

Đình Hạ Hiệp (Hà Nội)

Đình Hương Canh (Vĩnh Phúc).

Đình làng là thành tựu đặc sắc trong nghệ thuật kiến trúc và trang trí truyền thống của nước ta. Đình là nơi thờ Thành hoàng làng, đồng thời cũng là nơi bàn bạc, giải quyết việc làng và tổ chức lễ hội hằng năm. Vì thế đình thường được xây ở trung tâm của làng, ở đầu làng hoặc giữa làng.

Múa rồng ở sân đình.

Rước pháo ra đình.

Ông Từ đọc Hương ước của làng

Các Quan Khánh ra đình bàn việc làng

Vai trò của đình làng:

Những người con xa xứ, ai ai khi nhớ về quê hương đều không quên hình ảnh đình làng, chứng tích tâm hồn, nhân chứng lịch sử, bởi đó cũng chính là một mảnh hồn quê. Dân gian có câu " qua đình ngả nón trông đình..." đó là một sự hướng thiện làm cho tâm của mỗi người như được trong hơn, tĩnh hơn.

Vào ngày lễ tết, dân trong làng tới đình thắp hương tế lễ, cầu mong Thành Hoàng làng và trời đất phù giúp cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và có nhiều phúc lành. Ngôi đình là nơi diễn ra các nghi lễ, phong tục tập quán, trò chơi dân gian, như đấu vật, chọi gà, đánh đu, kéo co... góp thêm hồn cho lễ hội và phát huy văn hóa của địa phương, góp phần bảo tồn giá trị văn hóa, đánh thức quan niệm sống truyền thống nhân nghĩa, đức độ và hào hùng.

LỄ HỘI ĐÌNH TÂY ĐẰNG (Hà Nội)

LỄ HỘI ĐÌNH PHÙ LÃO( BẮC GIANG)

Các hoạt động ở đình làng:

Đình thờ Thành Hoàng làng, đó thường là các vị thần thiên nhiên như: Mây, Mưa, Sấm, Chớp, Núi, Sông, Biển… hoặc là những Ông tổ nghề, Anh hùng cách mạng, Nhà nho, những người chết vào giờ thiêng, người có công với làng xã, đất nước.…

Bàn thờ Thành hoàng làng

Cuối thời Lê, xã hội rối ren, người dân mất đi niềm tin vào triều đình và họ đặt niềm tin vào thế lực siêu nhiên.Vì thế đình làng được xây dựng để phục vụ tín ngưỡng và đời sống tinh thần cho nhân dân. Đây là phong tục tín ngưỡng của người Việt từ thời cổ đại.

Ở nước ta, đình làng được xây dựng trải dài từ Bắc vào Nam, song nổi tiếng và cổ kính nhất là những ngôi đình ở khu vực Bắc bộ như Đình Bảng (Bắc Ninh), Thổ Hà, Lỗ Hạnh, Phù Lão (Bắc Giang), Tây Đằng, Chu Quyến, Mông Phụ, Hạ Hiệp (Hà Nội, trước kia là Hà Tây), Hưng Lộc (Nam Định). . .

ĐÌNH BẢNG ( Bắc Ninh )

ĐÌNH THỔ HÀ ( BẮC GIANG)

ĐÌNH MÔNG PHỤ ( Sơn Tây ,Hà Nội)

ĐÌNH CHU QUYẾN (Hà Nội)

Một số đình làng tiêu biểu:

Một số đình làng tiêu biểu:

ĐÌNH TÂY ĐẰNG (Hà Nội)

ĐÌNH THỔ TANG ( Vĩnh Phúc)

ĐÌNH PHÙ LÃO( BẮC GIANG)

ĐÌNH HƯƠNG CANH ( Vĩnh Phúc)

ĐÌNH THỤY PHIÊU (Hà Nội)

Ngoài ra còn có rất nhiều ngôi đình khác ở khắp mọi miền tổ quốc.

Đình An Hải (Quảng Ngãi)

Đình Bình Thủy (Cần Thơ).

Đình Tân Lân (Đồng Nai)

Ngoài những ngôi đình trên, em hãy kể tên các ngôi đình khác hoặc những ngôi đình ở địa phương mà em biết.

Một số ngôi đình được xếp hạng là di tích lịch sử cấp quốc gia, cấp quốc gia đặc biệt.

Em hãy cho biết những ngôi đình nào sau đây thuộc quê hương Bắc Ninh của chúng ta?

Một số ngôi đình ở Bắc Ninh

Em hãy điền cụm từ còn thiếu trong các câu sau:

- Đình làng là __(1)__trong nghệ thuật kiến trúc và trang trí truyền thống của nước ta. Đình là nơi thờ __(2)__, đồng thời cũng là nơi bàn bạc, giải quyết việc làng và tổ chức lễ hội hằng năm.

- Kiến trúc đình làng __(3)__và duyên dáng. Ngôi đình là niềm tự hào và luôn __(4)__, gắn bó với tình yêu quê hương, đất nước của mỗi người dân.

Em hãy nối tên của một số ngôi đình làng với các địa danh tương ứng sau:

Kết luận:

- Đình làng là thành tựu đặc sắc trong nghệ thuật kiến trúc và trang trí của nước ta. Đình là nơi thờ Thành hoàng của địa phương đồng thời là nơi để hội họp giải quyết những công việc làng xã và tổ chức lễ hội hằng năm...

- Kiến trúc đình làng mộc mạc và duyên dáng. Ngôi đình là niềm tự hào và luôn gần gũi, gắn bó với tình yêu quê hương của mỗi người dân.

- Những ngôi đình nổi tiếng ở nước ta như: Đình Bảng(Bắc Ninh),Tây Đằng, Chu Quyến( Hà Nội- trước đây là Hà Tây), Thổ Tang, Hương Canh(Vĩnh Phúc), Phù Lão, Thổ Hà( Bắc Giang).....

Đầu hồi đình Đình Bảng- Bắc Ninh

II. NGHỆ THUẬT CHẠM KHẮC GỖ ĐÌNH LÀNG:

MỘT SỐ TÁC PHẨM CHẠM KHẮC GỖ ĐÌNH LÀNG TIÊU BIỂU:

Đầu đao đình Bảng( Bắc Ninh) Đầu đao đình Chu Quyến( Hà Nội)

Trang trí rồng trên đầu cột-

đình Chu Quyến (Hà Nội )

Trang trí rồng trên đầu cột- nóc mái Đình Bảng (Bắc Ninh).

Tham quan các ngôi đình, rất dễ nhận thấy rằng các hình ảnh chạm khắc gỗ có mặt ở hầu khắp các vị trí kiến trúc. Trên các đầu đao, đầu cột của đình làng thường chạm khắc hình rồng và các hoa văn. Đầu rồng trang trí trên các đầu cột rất đặc biệt. Mỗi ngôi đình lại có hình tượng riêng. Thậm chí ở cùng một ngôi đình các đầu rồng cũng mỗi con một vẻ như ở Đình Bảng ( Bắc Ninh). Để tạo nên các tác phẩm này, người nghệ nhân đã rất khéo léo chạm khắc, đục đẽo từ gỗ nguyên khối. Vì thế đòi hỏi kĩ thuật rất cao.

Dọc theo các trục, các bức vách gỗ của đình làng phần lớn được trang trí bằng các bức chạm khắc với nội dung sinh hoạt xã hội phong phú và giàu tính hiện thực.

Các tác phẩm chạm khắc có bố cục độc đáo, hình tượng sinh động, mỗi nhân vật một dáng vẻ, nét mặt như chất chứa tình cảm, tâm hồn của những người nghệ sĩ nông dân chất phác mà tài hoa.

Lễ Tịch điền

Đình Thổ Tang (Vĩnh Phúc )

“ Uống rượu ”. Đình Hồi Quan (Bắc Ninh) Nhạc công, đình Đại Phùng (Hà Nội )

Chạm khắc bên trong đình Chu Quyến

(Hà Nội )

Chọi trâu- Đình Hạ Hiệp ( Hà Nội)

Trai gái vui đùa - đình Hưng Lộc

(Nam Định)

Ôm gà chọi-

Đình Liên Hiệp (Hà Nội)

Chạm khắc gỗ đình làng thuộc dòng nghệ thuật dân gian, do những nghệ nhân là nông dân sáng tạo nên. Họ không bị lệ thuộc vào các khuôn mẫu có sẵn mà sáng tác theo cảm hứng từ cuộc sống diễn ra hằng ngày đã in sâu vào tâm trí họ. Các bức chạm khắc chủ yếu phản ánh cảnh sinh hoạt của nhân dân. Vì thế những gì bình dị, mộc mạc nhất đã được những nghệ nhân này đưa vào các tác phẩm nghệ thuật của mình. Các cảnh gánh con, trai gái vui đùa , cảnh uống rượu, đánh cờ, tấu nhạc, các trò chơi dân gian,..được các nghệ nhân mô tả rất sinh động.

Các bức chạm khắc tuy có hình khối đơn giản, chắc khỏe, song vẫn rất mềm mại, các lớp nông sâu thể hiện được không gian sinh động. Bố cục các bức chạm khắc mang tính ước lệ, đậm chất trang trí.

Gánh con

- Đình Tây Đằng

(Hà Nội)

Đánh cờ- Đình Ngọc Canh

(Vĩnh Phúc)

MỘT SỐ TÁC PHẨM CHẠM KHẮC GỖ ĐÌNH LÀNG TIÊU BIỂU

Qua các tác phẩm chạm khắc, người xưa như muốn nhắn nhủ, giúp chúng ta - những thế hệ con cháu đời sau hiểu rõ hơn về cuộc sống sinh hoạt phong phú của cha ông. Đó chính là sợi dây liên kết vô cùng quý giá giữa các thế hệ mà không có sử sách, tài liệu nào có thể miêu tả chân thực hơn.

Chơi đàn- đình Hoàng Xá (Hà Nội ) Săn báo - Đình Tây Đằng (Hà Nội)

Uống rượu- Đình Hạ Hiệp

( Hà Nội)

Đình Bảng là ngôi đình tiêu biểu cho kiến trúc đình làng Bắc Bộ, xưa kia còn có tên gọi khác là đình Báng. Xứ Kinh Bắc xưa đã có câu: "Thứ nhất là đình Đông Khang, thứ nhì đình Bảng, thứ ba đình Diềm". Đình Bảng được xây dựng vào thế kỉ XVIII. Nghệ thuật chạm khắc và trang trí giai đoạn này đã chịu ảnh hưởng của quy phạm Nho giáo , vì thế các bức chạm khắc chủ yếu là đề tài tứ linh long, ly, quy, phượng. Tuy nhiên, với lối kiến trúc gỗ nhà sàn độc đáo, cùng với những nét chạm khắc phóng khoáng, hình ảnh sinh động, nghệ thuật chạm khắc đình Bảng vẫn đậm chất dân gian và bản sắc dân tộc. Đình Bảng là niềm tự hào của quê hương Từ Sơn Bắc Ninh nói riêng và của Việt Nam nói chung.

Em hãy chọn đáp án đúng cho câu sau:

Nội dung của các bức chạm khắc ở đình làng Việt Nam thường là:

Em hãy chọn đáp án đúng để nối tiếp vào câu sau:

Nghệ thuật chạm khắc gỗ đình làng. . .

Kết luận về nội dung:

- Chạm khắc trang trí gắn bó chặt chẽ với kiến trúc đình làng. Các đầu đao, đầu cột của đình làng thường được chạm hình rồng và các hoa văn. Dọc theo các trục, các bức vách gỗ của đình phần lớn được chạm khắc với nội dung sinh hoạt phong phú và giàu tính hiện thực.

- Chạm khắc trang trí đình làng có đề tài đa dạng phản ánh những vấn đề xã hội, những sinh hoạt rất đời thường của người nông dân, ca ngợi sự phồn thực, hạnh phúc của con người, cảnh thiên nhiên.Các cảnh : gánh con, trai gái vui đùa, uống rượu, đánh cờ, tấu nhạc, các trò chơi dân gian...được các nghệ nhân mô tả rất sinh động.

Các em đã học bài Sơ lược về mĩ thuật thời Nguyễn ở tiết 1, hãy quan sát và so sánh sự khác nhau giữa nghệ thuật chạm khắc đình làng với lối chạm khắc trong kiến trúc ở cung đình Huế thời Nhà Nguyễn.

Em hãy ghép các câu sau sao cho đúng.

Em hãy cho biết đáp án sau đúng hay sai :

Kết luận về nghệ thuật:

- Chạm khắc gỗ đình làng thuộc dòng nghệ thuật dân gian, do những nghệ nhân là nông dân sáng tạo nên.

- Cách chạm khắc dứt khoát, chắc tay nhưng phóng khoáng, tạo nên chỗ nông chỗ sâu khiến cho các bức chạm khắc có độ tối sáng, lung linh huyền ảo khi nằm ở không gian kiến trúc.

- Chạm khắc gỗ đình làng có vẻ đẹp tự nhiên, mộc mạc và giản dị. Nghệ thuật chạm khắc đình làng hoàn toàn thoát khỏi những quan niệm của giai cấp phong kiến thống trị, mang đậm tính dân gian và bản sắc dân tộc.

III. MỘT VÀI ĐẶC ĐIỂM CỦA CHẠM KHẮC GỖ ĐÌNH LÀNG

Em hãy chọn các đáp án đúng:

Kết luận: Một vài đặc điểm của nghệ thuật chạm khắc gỗ đình làng:

- Các bức chạm khắc đình làng chủ yếu phản ánh những sinh hoạt trong cuộc sống đời thường của nhân dân.

- Nghệ thuật chạm khắc mộc mạc, khỏe khoắn và phóng khoáng, bộc lộ tâm hồn của những người sáng tạo ra nó.

Câu hỏi tích hợp giáo dục: Với vai trò là một học sinh, em sẽ làm gì để bảo tồn và phát huy những di sản văn hóa của dân tộc, cụ thể là nghệ thuật chạm khắc gỗ đình làng Việt Nam trong giai đoạn hiện nay?

Nhắc em:

- Các em cần tích cực giới thiệu, tuyên truyền và quảng bá tới bạn bè người thân, trong nước và quốc tế về các di sản văn hóa dân tộc nói chung và nghệ thuật chạm khắc gỗ đình làng nói riêng. Đồng thời tham gia các buổi tham quan học tập của nhà trường cũng như địa phương để học hỏi, tìm hiểu các di sản, di tích lịch sử, văn hóa.

- Có ý thức tham gia vào các hoạt động trùng tu tôn tạo các di tích lịch sử của địa phương như dọn vệ sinh, chăm sóc vườn hoa,trồng cây...

- Ngoài ra, cần tự giác tìm tòi, học hỏi ở mọi lúc mọi nơi, đặc biệt là tìm hiểu trên các thông tin đại chúng, trên sách, báo, ti vi, các nguồn trên mạng internet...

Các em vừa tìm hiểu bài chạm khắc gỗ đình làng Việt Nam. Qua đây cô hy vọng các em sẽ tích lũy được một số kiến thức để hoàn thiện bản thân. Mong rằng các em sẽ hiểu hơn, yêu quý và trân trọng hơn nữa những giá trị nghệ thuật truyền thống của dân tộc. Bài học của chúng ta đến đây kết thúc. Chúc các em sẽ có thêm những bài học lý thú!

Các em hãy đọc trước bài 8 Tập phóng tranh ảnh, chuẩn bị một vài bức tranh, ảnh và đồ dùng học tập cho giờ sau. Xin chào, và hẹn gặp lại các em!

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Sách giáo khoa mĩ thuật lớp 9 - NXB Giáo dục 9(2005)

2. Đình Việt Nam, Hà Văn Tấn, Nguyễn Văn Cự - NXB Thành Phố Hồ Chí Minh.

3. Mĩ thuật của người Việt, Nguyễn Quân, Phan Cẩm Thượng - NXB Mĩ Thuật(1997).

4. Kiến trúc Việt Nam, Ngô Huy Quỳnh, NXB Thành Phố Hồ Chí Minh.

5. Điêu khắc cổ Việt Nam, Phan Cẩm Thượng - NXB Mĩ Thuật(1997).

6. Lịch sử mĩ thuật Việt Nam, Phạm Thị Chỉnh - NXB Đại học Sư Phạm (2007).

7. Sách Giaos viên mĩ thuật lớp 9 - NXB Giáo dục.

8. Hướng dẫn chuẩn kiến thứ kĩ năng môn mĩ thuật THCS - NXB Giáo Dục.